Η (διαχρονικά) φορολογική αντιμετώπιση της Κοινωνικής Οικονομίας

30.09.2020

του Γιάννη Β. Θεοδώρου

ΜSc, Social and Solitary Economy

Προέδρου Δ.Σ. Ένωσης Φορέων Κ.Αλ.Ο. Στερεάς Ελλάδας

Αντιπρόεδρου Δ.Σ. Πανελλήνιας Συνομοσπονδίας Ενώσεων Κ.Αλ.Ο.

 

 

Η πρώτη νομοθετική ρύθμιση για την κοινωνική επιχειρηματικότητα

Είναι γνωστό ότι η πρώτη θεσμοθέτηση της Κοινωνικής Οικονομίας στην Ελλάδα έγινε με το νόμο 4019/2011. Νόμος που επικρίθηκε για διάφορους λόγους και κατά μια άποψη έχρηζε βελτιώσεων, όσον αφορά το εύρος και τις μορφές των εγχειρημάτων που θα μπορούσαν να αποτελέσουν φορείς κοινωνικής (και αλληλέγγυας) οικονομίας.

Αποδεχόμενοι ότι οποιοδήποτε νομοθέτημα κρίνεται στην εφαρμογή του για τυχόν ασάφειες, αστοχίες, περιορισμούς και παραλείψεις, θα πρέπει να εξετάσουμε και τους παράγοντες που συντελούν στην μεγιστοποίησή τους και - αρκετοί - σχετίζονται με τον τρόπο και τη νοοτροπία που αντιμετωπίζουν οι εμπλεκόμενες «εξουσίες» αυτού του ίδιου το Κράτους που το θέσπισε. Με αυτή τη παραδοχή και στον ισχύοντα ν.4430/2016 εντοπίζονται ήδη (νομοθετικά και πρακτικά) ασυμβατότητες, ασυμφωνίες, αυτοαναιρούμενες διατάξεις και διαφορές ακόμα και μεταξύ των φορέων Κ.Αλ.Ο., αν και υπάγονται σε ίδιο νομοθέτημα και επιδιώκουν ίδιους σκοπούς.

 

Στο παρόν θα ασχοληθούμε με το (ασταθές) φορολογικό πλαίσιο για τους φορείς Κ.Αλ.Ο. και ειδικότερα τις Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις (Κοιν.Σ.Επ.), καταγράφοντας τις συνεχείς μεταβολές του και συγκρίνοντας τι προέβλεπε ο ν.4019/2011 και τι ισχύει σήμερα. Όπως αποδεικνύεται στη συνέχεια, οι Κοιν.Σ.Επ. επιχειρούν σε είναι δυσμενέστερο φορολογικό περιβάλλον, με ό,τι αυτό συνεπάγεται στην ανάπτυξη της κοινωνικής επιχειρηματικότητας.

 

Ως προς τη φορολόγηση των Κοιν.Σ.Επ., ο 4019 προέβλεπε στην αρχική του μορφή:

Στο άρθρο 7: Διανομή κερδών

1. Τα κέρδη της Κοινωνικής Συνεταιριστικής Επιχείρησης δεν διανέμονται στα μέλη της, εκτός αν τα μέλη αυτά είναι και εργαζόμενοι σε αυτή, οπότε εφαρμόζεται η (επόμενη) παρ. 2.

2. Τα κέρδη διατίθενται ετησίως κατά ποσοστό 5% για το σχηματισμό αποθεματικού, κατά ποσοστό έως 35% διανέμονται στους εργαζομένους της επιχείρησης ως κίνητρο παραγωγικότητας, σύμφωνα με τα οριζόμενα στο καταστατικό τους και το υπόλοιπο διατίθεται για τις δραστηριότητες της επιχείρησης και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας.

Στο άρθρο 10: «Οικονομικά κίνητρα και μέτρα στήριξης Κοινωνικών Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων».

3. Η Κοιν.Σ.Επ. δεν υπόκειται σε φορολογία εισοδήματος για το ποσοστό των κερδών της, το οποίο διατίθεται για το σχηματισμό αποθεματικού και τις δραστηριότητες της σύμφωνα με τα οριζόμενα στο άρθρο 7. (σ.σ. στο προαναφερόμενο). Το ποσοστό των κερδών της Κοιν.Σ.Επ. που διανέμεται στους εργαζόμενους υπόκειται σε παρακράτηση φόρου εισοδήματος, σύμφωνα με τον εκάστοτε ισχύοντα φορολογικό συντελεστή του πρώτου, μετά από το αφορολόγητο ποσό, κλιμακίου εισοδήματος της κλίμακας της παραγράφου 1 του άρθρου 9 του ν.2238/1994 (Α' 151), όπως ισχύει. Με την παρακράτηση του φόρου αυτού εξαντλείται η φορολογική υποχρέωση, όσον αφορά στα κέρδη της Κοιν.Σ.Επ. …....».

 

Από τη συνδυαστική ανάγνωση των παραπάνω άρθρων συνάγεται ότι:

α) Οι Κοιν.Σ.Επ. δεν (θα) φορολογούνταν για τα επιχειρηματικά τους «κέρδη» ως νομικά πρόσωπα σε ποσοστό 65%, δηλαδή για τον σχηματισμό αποθεματικού (5%) και για διεύρυνση των δραστηριοτήτων τους και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας (60%).

β) Το ποσοστό του 35% που (θα) διανεμόταν στα μέλη ως πριμ παραγωγικότητας, (θα) φορολογούνταν ως προσωπικό εισόδημα από μισθωτές υπηρεσίες και μάλιστα με τον κατώτερο φορολογικό συντελεστή. Αυτό πρακτικά σήμαινε ότι, στη περίπτωση που κάποιο εργαζόμενο μέλος της Κοιν.Σ.Επ. είχε προσωπικό εισόδημα από άλλη πηγή που το ύψος του ενέπιπτε σε συντελεστή π.χ. 32%, το πριμ παραγωγικότητας που θα λάμβανε από την Κοιν.Σ.Επ. δεν θα συναθροιζόταν με αυτό, αλλά θα φορολογούνταν (χωριστά) με τον κατώτερο συντελεστή 22%. 

γ) Οι Κοιν.Σ.Επ. δεν εντάσσονταν στους υπόχρεους καταβολής τέλους επιτηδεύματος που είχε θεσπιστεί με τον ν.3986/2011 (παρ. 3 άρθρου 31).

 

 

Η περίοδος μέχρι την ψήφιση του ν.4430/2016

Η κορύφωση της οικονομικοκοινωνικής κρίσης στην Ελλάδα και η εισπρακτική λογική που ακολουθήθηκε σε όλα τα επίπεδα οικονομικής δραστηριότητας λόγω «Μνημονίων», δεν άφησε ανεπηρέαστες και τις Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις.

Οι μόνες «παρεμβάσεις» για την Κοινωνική Οικονομία από το 2012 μέχρι την ψήφιση του 4430 (4 και πλέον χρόνια), περιορίστηκαν στη πλήρη φορολόγηση τους και στην (ανακληθείσα τελικά) προκήρυξη δημιουργίας «Περιφερειακών Μηχανισμών Στήριξης της Κοινωνικής Οικονομίας». Μια προκήρυξη με «περίεργους» όρους, με συμμετοχή επαγγελματικών σχηματισμών άσχετων, ή ακόμα φύσει και θέσει αντίθετων προς την κοινωνική επιχειρηματικότητα και (διαπιστωμένες) διαθέσεις αποκλεισμού φορέων ή ενώσεων κοινωνικής οικονομίας, των ίδιων δηλαδή των υποκειμένων αν και προβλέπονταν υποχρεωτικά η συμμετοχή τους, από μερίδα συγκεκριμένων Περιφερειαρχών.

Για τους επαΐοντες. Στόχος ήταν η μετακύλιση κοινοτικών πόρων προοριζόμενων για την ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας στην κάλυψη άλλων χρηματοδοτικών κενών, στόχος, που όπως αποδεικνύεται, παραμένει μέχρι και σήμερα, κρίνοντας διαχρονικά και αντικειμενικά τη πορεία (μη) στήριξης της κοινωνικής επιχειρηματικότητας. Πολλές φορές δε, στηριζόμενος στο έωλο επιχείρημα της αυθαίρετης και «λαστιχοειδούς» ερμηνείας του επιθετικού προσδιορισμού «κοινωνική».

Εδώ θα πρέπει να τονιστεί (σε μη γνωρίζοντες ηθελημένα ή όχι), ότι άλλο είναι «κοινωνική επιχειρηματικότητα» που παράγει τοπικά πλούτο, προσφέρει θέσεις εργασίας και υπηρεσίες σε ευπαθείς κοινωνικά ομάδες και «μετριέται» ως προς τον κοινωνικό, οικονομικό και περιβαλλοντικό αντίκτυπό της και άλλο «κοινωνική πολιτική» που αποτελεί ανταποδοτική υποχρέωση των οργάνων και θεσμών της Πολιτείας. 

 

Ως προς τη φορολόγηση:

Με διάταξη του ν.4110/2013 καταργήθηκε ολόκληρη η παράγραφος 3 του άρθρου 10 ν.4019/2011: («Η παράγραφος 3 του άρθρου 10 του ν. 4019/2011καταργείται από τότε που ίσχυσε»). Έτσι η Κοιν.Σ.Επ. αντιμετωπιζόταν πλέον φορολογικά όπως οποιαδήποτε άλλη επιχείρηση και μάλιστα αναδρομικά!!!!.

Αξίζει να παρατεθεί (για την αντιφατικότητα) μέρος της αιτιολογικής έκθεσης του 4110: 

«1. Με την παράγραφο 2 του άρθρου αυτού καταργείται η παράγραφος 3 του άρθρου 10 του ν. 4019/2011, σχετικά με τη φορολογία των κερδών των Κοινωνικών Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων (Κοιν.Σ.Επ.), καθόσον έρχονται σε πλήρη αντίθεση με τις ισχύουσες διατάξεις του Κώδικα Φορολογίας Εισοδήματος που ισχύουν για τους συνεταιρισμούς. Με τη νέα αυτή ρύθμιση οι Κοιν.Σ.Επ φορολογούνται πλέον για τα συνολικά τους κέρδη, όπως όλοι οι συνεταιρισμοί (αστικοί, αγροτικοί, προμηθευτικοί) χωρίς καμία απαλλαγή……….».

Από τα παραπάνω προκύπτουν εξόφθαλμες αντιθέσεις:

α) Η νομοθετική/φορολογική αυτή παρέμβαση στερούνταν λογικής, αφού μέχρι 31.12.2012 ήταν εγγεγραμμένες στο Μητρώο μόνο 116 Κοιν.Σ.Επ. που δεν είχαν συμπληρώσει πλήρη διαχειριστική χρήση και δεν είχαν υποβάλλει ακόμα δηλώσεις εισοδήματος (τότε Ε3), ώστε να μπορεί να προσδιοριστεί η φορολογητέα ύλη και να αποτιμηθεί απώλεια (!!!) κρατικών εσόδων τέτοια που να «δικαιολογεί» την παρέμβαση.

β) Εξομοιώθηκαν πλήρως φορολογικά οι Κοιν.Σ.Επ. με τις συμβατικές επιχειρήσεις, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη ο κοινωνικός τους χαρακτήρας. Με άλλα λόγια, φορολογούνται ακριβώς όπως και μια συμβατική/ιδιωτική, τη στιγμή που ο κοινωνικός επιχειρηματίας δεν μπορεί να προσποριστεί οικονομικό όφελος, όπως κάθε άλλος επιχειρηματίας, παρά μόνο έως 35% των κερδών, εφόσον είναι και εργαζόμενος. Επιπρόσθετα, η επιβολή τέλους επιτηδεύματος σε συνεταιρισμούς με βασική νομοθετική/καταστατική υποχρέωση και επιδίωξη το κοινωνικό και περιβαλλοντικό όφελος, δεν δικαιολογεί το πώς αυτό αποτελεί «επιτήδευμα».

γ) Παρατηρείται αντίφαση ως προς τον προσδιορισμό «κέρδους» και «πλεονάσματος» μεταξύ συνεταιρισμών. Ενώ ο νομοθέτης χαρακτηρίζει τις Κοιν.Σ.Επ. ως (αστικούς) συνεταιρισμούς, εμμένει να χαρακτηρίζει το πλεόνασμα (όπως εκλαμβάνεται σε κάποιους άλλους που επικαλείται) ως «κέρδος». Πιθανά αυτό να διευκόλυνε φοροεισπρακτικά ή και να οφείλεται στην πολυνομία που διέπει τους συνεταιρισμούς, κάτι που ισχύει μέχρι και σήμερα.

 

Τι ισχύει σήμερα

Με τη ψήφιση του 4430 τον Οκτώβρη του 2016, και καθόσον αφορά σημεία του που άπτονται της φορολογίας, έγιναν δύο σημαντικές τροποποιήσεις:

Επανήλθε σε ισχύ (με διαφοροποιήσεις) η παράγραφος 2 άρθρου 7 του ν.4019. Ας ξαναθυμηθούμε: «Τα κέρδη διατίθενται ετησίως κατά ποσοστό 5% για το σχηματισμό αποθεματικού, κατά ποσοστό έως 35% διανέμονται στους εργαζομένους της επιχείρησης ως κίνητρο παραγωγικότητας σύμφωνα με τα οριζόμενα στο καταστατικό τους και το υπόλοιπο διατίθεται για τις δραστηριότητες της επιχείρησης και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας».

Η αντίστοιχη παράγραφος 2 άρθρου 21 του 4430 ορίζει: «Τα κέρδη διατίθενται ετησίως ως εξής:

α. κατά ποσοστό 5% για το σχηματισμό τακτικού αποθεματικού,  -  β. κατά ποσοστό 35% διανέμονται στους εργαζομένους της επιχείρησης, εκτός αν τα 2/3 των μελών της Γενικής Συνέλευσης του Φορέα αποφασίσουν αιτιολογημένα τη διάθεση μέρους ή όλου του ποσοστού αυτού σε δραστηριότητες του στοιχείου γ;   - και γ. το υπόλοιπο διατίθεται για τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και τη γενικότερη διεύρυνση της παραγωγικής του δραστηριότητας».

Αν και με το άρθρο 17 του ν.4577/2018 καταργήθηκε πάλι και πλήρως η καταβολή τέλους επιτηδεύματος, προκύπτουν όμως σημαντικές και επαχθέστερες διαφοροποιήσεις στον 4430 ως προς τον 4019, που εντοπίζονται στο ότι ο ισχύων νόμος:

α) Διατηρεί το (δυνατόν) διανεμόμενο έως 35% των κερδών που δεν το θεωρεί όμως πριμ παραγωγικότητας, άρα υποκείμενο μόνο σε παρακράτηση φόρου εισοδήματος. Ασαφώς, εκλαμβάνεται ως επιπλέον μισθός (?) κάτι που συνεπάγεται, εκτός της παρακράτησης φόρου εισοδήματος και ασφαλιστικές εισφορές, δημιουργώντας έτσι πρόσθετη οικονομική επιβάρυνση στα εργαζόμενα μέλη και στις κοινωνικές επιχειρήσεις και διαφορετικές και κατά το δοκούν ερμηνείες από φορολογικές αρχές.

β)  Δεν εξαντλείται η φορολογική υποχρέωση, όσον αφορά στα κέρδη της Κοιν.Σ.Επ., με τη διανομή έως του 35%, αλλά διατηρείται η φορολόγηση του υπόλοιπου 65% με τους ίδιους ακριβώς συντελεστές και προκαταβολές φόρου των συμβατικών επιχειρήσεων. Στην ουσία φορολογούνται και προ-φορολογούνται ποσά που προορίζονται για τη δημιουργία θέσεων εργασίας.

 

Συμπεράσματα - Πολιτικές

Στο δυσμενές επιχειρηματικό και φορολογικό περιβάλλον που καλούνται να επιβιώσουν σήμερα οι Κοιν.Σ.Επ., θα λέγαμε ότι «τιμωρούνται» και για την επίτευξη κέρδους, αν και για αυτές δεν αποτελεί αυτοσκοπό. Χρηματοοικονομικά συντελεί στη βιωσιμότητά τους και νομοθετικά και ουσιαστικά έχει κοινωνικό προσανατολισμό και σκοπό. Αυτό ενισχύει την άποψη που υποστηρίζει ότι αποτέλεσε, ως ένα βαθμό, παράγοντα αποτροπής εκκίνησης κοινωνικής επιχειρηματικότητας από ανέργους, νέους και μέλη ευπαθών κοινωνικών ομάδων.

Προς άρση παρεξηγήσεων, θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι φορείς Κ.Αλ.Ο. δεν αποτελούν «μηχανισμούς» εσαεί μόχλευσης κοινοτικών χρηματοδοτήσεων, αλλά ενισχύονται από αυτές στην ανάπτυξή τους και ως επιχειρήσεις θα πρέπει να υποστούν ανάλογα φορολογικά βάρη, υπό την προϋπόθεση όμως ότι αντιμετωπίζονται ισότιμα και με βάση την ιδιαιτερότητά τους από την Πολιτεία.

 

Με τη σημερινή διακυβέρνηση, οι δημόσιες πολιτικές ανάπτυξης της κοινωνικής οικονομίας και κοινωνικής επιχειρηματικότητας, είναι όχι μόνο ανύπαρκτες, αλλά και «εχθρικές». Με το να αναγνωρίζει τις κοινωνικές επιχειρήσεις όταν πρόκειται να τις φορολογήσει, να αγνοεί την ύπαρξή τους όμως, όταν πρόκειται να τις συμπεριλάβει σε υποστηρικτικά μέτρα.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η εξαίρεση (με ευθύνη του Υπουργείου Εργασίας) από την ΠΝΠ για την ενίσχυση των επιχειρήσεων που επλήγησαν από τον COVID -19, με το αιτιολογικό ότι δεν έχουν μία από τις νομικές μορφές Ο.Ε., Ε.Ε., Ι.Κ.Ε. και Ε.Π.Ε. Την ίδια στιγμή που η Γενική Γραμματεία Κοινωνικών Ασφαλίσεων (σ.σ. Γραμματεία του ίδιου Υπουργείου), ως προς την ασφάλιση των εργατών γης αποφαίνεται: «…. για τους εργάτες γης που απασχολούνται σε Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις, οποιασδήποτε μορφής, του άρθρου 14 του Ν.4430/2016, δεν μπορεί να εφαρμοστεί το εργόσημο, αφού δεν είναι προσωπικές εταιρείες αλλά ΕΠΕ (!!!) ……».  Διγλωσσία και παραλογισμός σε όλο τους το μεγαλείο.

Με καταγεγραμμένες αυθαιρεσίες αιρετών να καταστρατηγούν αποφάσεις της Ε.Ε. ως προς τους δικαιούχους δράσεων Π.Ε.Π. και Ε.Σ.Π.Α. και προφανή στόχο την μετακύλιση ή πελατειακή «οικειοποίηση» λιμναζόντων κοινοτικών πόρων προοριζόμενων για την κοινωνική επιχειρηματικότητα.

Και όλα αυτά κόντρα στις συστάσεις της Προέδρου και αρμόδιων επιτροπών του Ευρωκοινοβουλίου και του Επιτρόπου Schmit και σε αντίθεση με πολιτικές άλλων χωρών (βλ. Γαλλία, Ισπανία, κ.α.). Πολιτικές ενίσχυσης της δυναμικής που μπορεί να αναπτύξει η κοινωνική επιχειρηματικότητα ώστε να αποτελέσει ένα από τα αναχώματα στις μεγάλες ανατροπές που έρχονται (οικονομικές, εργασιακές, κοινωνικές), λόγω της εξάπλωσης του COVID -19.   

Φαίνεται ότι στο θέμα αυτό οι «άριστοι» του ελληνικού «επιτελικού κράτους» έχουν ένα ιδιαίτερο προσόν, σε σχέση με εκείνα της Ε.Ε.:  Να πρωτοπορούν αυθαιρετώντας και υστερώντας ……….  

 

ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΗ ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΗ: Το παραπάνω άρθρο απηχεί προσωπικές μου απόψεις. Δεν αντιπροσωπεύει θέσεις και δεν δεσμεύει τα συλλογικά και θεσμικά όργανα στα οποία συμμετέχω.