Έξι βασικές παρατηρήσεις στο υπό Διαβούλευση Αναθεωρημένο Περιφερειακό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων Στερεάς Ελλάδας

(Διαβούλευση χωρίς Σχέδιο;….. ή Σχέδιο ανεπίδεκτο διαβούλευσης;

Η από- «γοητευτική» περίπτωση του Αναθεωρημένου Περιφερειακού Σχεδίου Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων της Στερεάς Ελλάδας)

Μέρος Δεύτερο

Το Περιφερειακό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων (στο εξής: ΠΕΣΔΑ) της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας εκπονήθηκε με ανάθεση από την Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας λόγω της αδυναμίας του Περιφερειακού ΦΟΔΣΑ Στερεάς Ελλάδας να φέρει σε πέρας τη διαδικασία εκπόνησής του. Εξάλλου το Περιφερειακό Συμβούλιο είναι το αρμόδιο όργανο για την έγκριση του ΠΕΣΔΑ σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία ενώ ο ΦΟΔΣΑ έχει την αρμοδιότητα – πέραν της εκπόνησης- της εφαρμογής του. Το Σχέδιο θα βρίσκεται στη διαβούλευση έως 31 Μαίου 2016. Μέχρι τότε όμως θα βρίσκεται σε εξέλιξη και η διαδικασία συζήτησης, διαβούλευσης ή ακόμη και ψήφισης ενός Σχεδίου Νόμου με τίτλο «Σύσταση και οργάνωση νομικών προσώπων δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου για τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων της χώρας», δηλαδή ένα νέο θεσμικό πλαίσιο για τους ΦΟΔΣΑ το οποίο αλλάζει το θεσμικό τοπίο στο οποίο αναφέρεται και στο οποίο βασίζεται το υπό διαβούλευση ΠΕΣΔΑ. Άλλωστε μόλις σήμερα το Δ.Σ. της ΚΕΔΕ στην αρνητική κριτική του για το Σχέδιο Νόμου αναφέρεται μεταξύ των άλλων και στην αναγκαιότητα επαναδιατύπωσης των ΠΕΣΔΑ μετά την ψήφιση του νομοσχεδίου. Αυτό δεν είναι απλώς ενδεχόμενο είναι δεδομένο.

Κατά – ευτυχή ίσως- συγκυρία το περιεχόμενο του υπό διαβούλευση ΠΕΣΔΑ Στερεάς Ελλάδας βρίσκεται σε πλήρη «συνάφεια σοβαρότητας» με το περιεχόμενο του προαναφερόμενου νομοσχεδίου. Και τα δύο κείμενα βρίθουν τεχνικών και πολιτικών αντιφάσεων, νομοτεχνικών αλλά και νομικών συγχύσεων και αποτελούν επιτομή θεσμικής ανορθογραφίας. Στο παρόν άρθρο περιοριζόμαστε στο ΠΕΣΔΑ. Θα έρθει και η σειρά το νομοσχεδίου.

Η αξιολόγηση και η κριτική στο υπό διαβούλευση ΠΕΣΔΑ μπορεί ίσως να διατυπωθεί σε λίγα και γενικά ζητήματα δεδομένου ότι η λεπτομερής και ενδελεχής αποδόμησή του είναι άσκοπη λόγω της πρόδηλης αστοχίας στις βασικές επιλογές.

Πρώτον: Το υπό διαβούλευση ΠΕΣΔΑ δεν έχει τα στοιχειώδη συστατικά στοιχεία ενός Σχεδίου. Ιδιαίτερα δε ενός σχεδίου που έρχεται να εξειδικεύσει το Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων δηλαδή να προσδιορίσει τους αντίστοιχους ειδικούς στόχους στο επίπεδο της Περιφέρειας. Το υπό διαβούλευση ΠΕΣΔΑ απλώς επαναλαμβάνει- σε ορισμένες περιπτώσεις και αυτολεξεί- όσες κατευθύνσεις καταστρώνει το Εθνικό Σχέδιο χωρίς να τις εξειδικεύει στο επίπεδο της Περιφέρειας. Το ίδιο και ίσως ακόμη πιο έντονα επιχειρεί και ως προς την μη εξειδίκευση του Εθνικού Σχεδίου Πρόληψης της Παραγωγής Αποβλήτων. Εκεί δίνει ρεσιτάλ αντιγραφής και «μηρυκασμού» των κατευθύνσεων του Εθνικού Σχεδίου χωρίς πρόταση σχεδιασμένη για τις ανάγκες της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας.

Δεύτερον: Το υπό διαβούλευση ΠΕΣΔΑ  έχει όντως το δύσκολο έργο να εξειδικεύσει Εθνικά Σχέδια τα οποία στην τελική τους διατύπωση θεσμοθετήθηκαν γεμάτα ασάφειες, αντιφάσεις και ιδεοληψίες αλλά παράλληλα ενσωματώνουν τις κατευθύνσεις των αντίστοιχων Οδηγιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης οι οποίες συντείνουν στην μείωση των αποβλήτων δια της εφαρμογής των καλών πρακτικών της ορθολογικής διαχείρισης αλλά και της πρόληψης και επαναχρησιμοποίησης. Αυτές τουλάχιστον τις σαφείς κατευθύνσεις το ΠΕΣΔΑ έπρεπε να τις  εξειδικεύσει αναλυτικά στο επίπεδο της Περιφέρειας και όχι να επαναπαυθεί στην γενική μνημόνευσή τους.

Τρίτον: Το ΠΕΣΔΑ δεν έπρεπε να εξαντλείται σε μία αναφορά στο σύνολο των κατηγοριών ή ρευμάτων των Στερεών Αποβλήτων,  επαναλαμβάνοντας το Εθνικό Σχέδιο, αλλά πρέπει να  αναφέρεται αναλυτικότερα στις επιμέρους κατηγορίες ιδίως - για τα μη αστικά απόβλητα- σε εκείνες που αποτελούν  ιδιαίτερα στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας τον μεγαλύτερο όγκο των Αποβλήτων (85% του όγκου των αποβλήτων της Περιφέρειας).  Αυτές πρέπει να τις προσδιορίζει και στο  ενδοπεριφερειακό επίπεδο διότι οι συγκεντρώσεις των αποβλήτων αυτών δεν είναι αναλογικές αλλά εστιάζονται σε συγκεκριμένες περιοχές της Περιφέρειας. Αναφερόμαστε συγκεκριμένα στα Βιομηχανικά και στα Γεωργοκτηνοτροφικά Απόβλητα. Το ΠΕΣΔΑ πρέπει να κατευθύνει στη διαστασιολόγηση και την χωροθέτηση των αναγκαίων Μονάδων Επεξεργασίας. Αντί να κάνει αυτό ανακοινώνει την σχετική μελλοντική υποχρέωση του Περιφερειακού ΦΟΔΣΑ!!!

Τέταρτον: Το  υπό διαβούλευση ΠΕΣΔΑ έρχεται να αναθεωρήσει  το ισχύον το οποίο είχε τουλάχιστον στοιχειωδώς τα δεδομένα ενός σχεδίου.  Στον κεντρικό του πυρήνα ήταν κυρίως η διαχείριση των αστικών αποβλήτων και η υπαγωγή, γιαυτόν τον σκοπό, των Δήμων της Περιφέρειας σε  11 διαχειριστικές ενότητες με βάση τους προβλεπόμενους τελικούς χώρους διάθεσης, τους ΧΥΤΑ. Οι στόχοι της Ευρωπαϊκής Νομοθεσίας αλλά και του Εθνικού Σχεδίου έχουν ήδη τροποποιηθεί. Η τελική διάθεση δεν αρκεί αλλά απαιτείται η προηγούμενη επεξεργασία, η διαλογή ανά ρεύμα και στη πηγή, η προώθηση της  ξεχωριστής επεξεργασίας των βιοαποβλήτων κ.ο.κ. Οι Μονάδες Επεξεργασίας  με αντίστοιχες λειτουργίες μηχανικής  επεξεργασίας, κομποστοποίησης, λειτουργίας Κέντρων Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών είναι πλέον, μαζί με τους Χώρους Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων(ΧΥΤΥ) οι βασικές δέσμες υποδομών για την διαχείριση των αστικών αποβλήτων.  Ένα κρίσιμο προαπαιτούμενο για τη διαστασιολόγηση των Μονάδων και όλων γενικά των υποδομών διαχείρισης και τελικής διάθεσης  είναι ο προσδιορισμός των ποσοτήτων και συνεπώς των περιοχών που υπάγονται στις υποδομές αυτές. Δεν μπορεί ένα ΠΕΣΔΑ να το αγνοεί αυτό και απλώς να απαριθμεί προτεινόμενα έργα, με βάση τα Τοπικά Σχέδια Διαχείρισης. Εάν δεχθούμε ότι ορθώς προηγήθηκε η εκπόνηση των Τοπικών Σχεδίων (κατά την γνώμη μας δεν προηγήθηκε ορθώς), το ΠΕΣΔΑ έρχεται να αξιολογήσει και να εκλογικεύσει τις προτάσεις και όχι απλώς να τις υιοθετήσει αφήνοντας στον Περιφερειακό ΦΟΔΣΑ το καθήκον να τις πολλαπλασιάσει ή να τις μειώσει. Τότε δεν χρειαζόταν το Περιφερειακό Σχέδιο.

Πέμπτον Το υπό διαβούλευση ΠΕΣΔΑ αφού δεν προβαίνει σε ορθολογικό προγραμματισμό των υποδομών  και δεν τις συστοιχίζει με τις περιοχές που εξυπηρετεί η κάθε υποδομή, εν συνεχεία  αποφεύγει και την κοστολόγησή τους αφήνοντας και αυτό το καθήκον στα Τοπικά Σχέδια και στον Περιφερειακό ΦΟΔΣΑ. Είναι ένα Σχέδιο χωρίς σαφή, τεκμηριωμένη κοστολόγηση.

Έκτο: Το ΠΕΣΔΑ δεν έχει πάρει χαμπάρι την περιπέτεια του Περιφερειακού ΦΟΔΣΑ της Στερεάς.  Αναφέρεται σε αυτόν δίχως να καταλαβαίνει ότι αμφισβητείται η έννοια του περιφερειακού χαρακτήρα. Έστω ότι το κάνει για λόγους αντικειμενικότητας. Εν τούτοις οι εξελίξεις το έχουν ξεπεράσει.  Το υπό διαβούλευση προαναφερόμενο Σχέδιο Νόμου χωρίς να προσδίδει διαφορετική χροιά στα όσα προαναφέρονται επιτείνει την αβεβαιότητα και σε κάθε περίπτωση εντείνει περαιτέρω το ανεπίκαιρο του υπό διαβούλευση ΠΕΣΔΑ.

Η αναθεώρηση των ΠΕΣΔΑ είναι όρος αιρεσιμότητας στο τρέχον ΕΣΠΑ. Ίσως κάποιοι να θεωρούν την ύπαρξη ενός οποιουδήποτε ΠΕΣΔΑ, ανεξαρτήτως του περιεχομένου και της πραγματικής ανταπόκρισής του στις κατευθύνσεις του Εθνικού Σχεδίου Διαχείρισης, ως αρκετή για να διαπιστωθεί η συνδρομή της συγκεκριμένης αιρεσιμότητας. Αλλά για κάθε προχειρότητα έρχεται η στιγμή του απολογισμού και της πληρωμής. Οι Δήμοι και οι κάθε λογής φορείς και συστήματα διαχείρισης που  σιωπούν στη διαβούλευση αλλά θα κληθούν να το εφαρμόσουν, το Περιφερειακό Συμβούλιο που θα κληθεί να το εγκρίνει ψηφίζοντάς το, με ποιο απόθεμα σοβαρότητας θα αποδεχθούν αυτό το κείμενο του « κατ΄εφημισμόν» ΠΕΣΔΑ;

Η διαβούλευση, ιδίως για όσους  την αποδέχονται ως θετική διαδικασία συμμετοχής των πολιτών στην λήψη των αποφάσεων, δεν θα πρέπει να παραμένει τυπική και προσχηματική αλλά οφείλει να είναι ουσιαστική και εποικοδομητική.  Έως τώρα φαίνεται ότι προκρίνεται το πρόσχημα και η υφαρπαγή της τυπικής νομιμοποίησης. Έρχεται όμως η πολιτική στιγμή της ουσιαστικής αποτίμησης. Ας  ελπίσουμε ότι το Περιφερειακό Συμβούλιο της Στερεάς Ελλάδας που θα κληθεί να εγκρίνει δεν θα βρεθεί λιποβαρές  στην ικανότητα ορθής  κρίσης και στην πολιτική του σοβαρότητα. Αυτό το ΠΕΣΔΑ χρειάζεται ξαναγράψιμο,  δεν είναι προς έγκριση.