Υποβρύχια έρευνα στο Νότιο Ευβοϊκό

Στο τέλος του 2015 Ο Υπουργός Πολιτισμού κ. Μπαλτάς, η Περιφερειάρχης Αττικής κ. Δούρου και οι Δήμαρχοι Μαραθώνα και Λαυρεωτικής παρουσίασαν ένα πρόγραμμα για την διαμόρφωση καταδυτικού πάρκου στο Νότια Ευβοϊκό με 26 ναυάγια. Συγκεκριμένα «για την άμεση υλοποίηση του έργου, ενός καταδυτικού πάρκου υψηλότατων προδιαγραφών - ενός «υποβρύχιου Μουσείου» με 26 ναυάγια - έχουν ήδη προωθηθεί όλες οι απαραίτητες διαδικασίες. Συγκεκριμένα, το πάρκο θα αποτελείται από έξι επισκέψιμους χώρους: Νησιωτικό σύμπλεγμα Στύρων, Νήσος Καβαλλιανή – Όρμος Αλμυροποτάμου, Νησιωτικό σύμπλεγμα Πεταλιών, Πορτολάφια Εύβοιας – Νήσος Ακιό, Μακρόνησος, Λαυρεωτική.» (βλ. http://www.naftemporiki.gr/story/1040916/katadutiko-parko-me-26-nauagia-ston-eurutero-xoro-tou-euboikou-kolpou ) 

Υπουργός, Περιφερειάρχης και Δήμαρχοι
κατά την ανακοίνωση του Προγράμματος

Είναι προφανές ότι οι τέσσερις από τους έξι επισκέψιμους χώρους είναι στα όρια της Εύβοιας (Δήμος Καρύστου) και της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας. Σε αυτή όμως την παρουσίαση αλλά προφανώς και στον σχεδιασμό οι εκπρόσωποι και οι Δήμοι  της Εύβοιας και η Περιφέρεια της Στερεάς Ελλάδας ήταν απόντες είτε διότι δεν είχαν προσκληθεί είτε διότι δεν μετέχουν στο πρόγραμμα.

Σε κάθε περίπτωση η ενάλια αρχαιολογία έχει αναδείξει θησαυρούς στον υποθαλάσσιο χώρο του Ευβοϊκού και καλό είναι Δήμοι και Περιφέρεια να θυμηθούν ότι τα ενδιαφέροντά τους δεν πρέπει να φθάνουν έως την αμμουδιά και έως τον αφρό του κύματος..άντε και μέχρι τα ιχθυοτροφεία. Πλούτος και πολιτιστικοί και τουριστικοί πόροι βρίσκονται και μέσα στον βυθό. Έστω και τώρα ας επιδιώξουν να έχουν την συμμετοχή που τους αναλογεί στην εφαρμογή ενός προγράμματος που έστω κατά την υλοποίηση εφόσον εγκριθεί να έχει διαδημοτικό και διαπεριφερειακό χαρακτήρα…. Το ΕΥΒΟΙΑ 2020 παρουσιάζει ένα παλαιό (2013) δημοσίευμα της ιστοσελίδας του Ινστιτούτου Εναλίων Αρχαιοτήτων αφιερωμένο στην υποβρύχια έρευνα στον Νότιο Ευβοϊκό.

ΕΥΒΟΙΑ 2020

ΥΠΟΒΡΥΧΙΑ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΟ ΝΟΤΙΟ ΕΥΒΟΪΚΟ ΚΟΛΠΟ

Η ενάλια αρχαιολογική έρευνα του Νοτίου Ευβοϊκού (2006-2012) διενεργείται από το Ι.ΕΝ.Α.Ε. σε συνεργασία με την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων, υπό τη διεύθυνση του αρχαιολόγου Γιώργου Κουτσουφλάκη. Σκοπό έχει τον εντοπισμό, καταγραφή, διερεύνηση, τεκμηρίωση και αξιολόγηση αρχαίων ναυαγίων και γενικότερα ενάλιων αρχαιολογικών θέσεων στη θαλάσσια περιοχή που εκτείνεται από το δίαυλο της νήσου Καβαλλιανής, έως τον Καφηρέα και το Σούνιο. Έως σήμερα έχουν καταγραφεί είκοσι πέντε θέσεις αρχαίων ναυαγίων και εκατοντάδες μεμονωμένα ευρήματα, που χρονολογούνται από την αρχαϊκή έως και την ύστερη βυζαντινή περίοδο.

Η ενάλια έρευνα του Νοτίου Ευβοϊκού έχει εστιαστεί μέχρι σήμερα στα νησιωτικά συμπλέγματα των Στύρων και των Πεταλιών, στις θαλάσσιες περιοχές της Καβαλλιανής και της Μακρονήσου, στη βόρεια πλευρά του όρμου Μαρμαρίου (Πορτολάφια), στις ακτές της Λαυρεωτικής και στον παράκτιο χώρο από τον Μαραθώνα μέχρι τον Ραμνούντα. Η διασπορά των αρχαίων ναυαγίων εκτείνεται σε όλες τις παραπάνω περιοχές, με τις μεγαλύτερες συγκεντρώσεις ναυαγίων να έχουν παρατηρηθεί στο νησιωτικό σύμπλεγμα των Στύρων και την Μακρόνησο.

Στη θαλάσσια περιοχή των Στύρων έχουν καταγραφεί έως σήμερα πέντε αρχαία ναυάγια. Το πλέον σημαντικό μπορεί να θεωρηθεί ένα ναυάγιο της ύστερης ελληνιστικής περιόδου στο ακρωτήριο Ρέθι της νήσου Στύρα, έμφορτο με αμφορείς τύπου Will 11C (Brindisi II/IV) που χρονολογείται στον ύστερο 2ο ή στο πρώτο μισό του 1ου αιώνα π.Χ. (υπόδειξη Θ. Στάμου, Ι. Μπάκλης, Μ. Γολιπούρ) Κατά τη διάρκεια δοκιμαστικών ανασκαφικών τομών που έγιναν το 2010, ανελκύστηκαν από το ναυάγιο εκτός των αμφορέων και της χρηστικής κεραμικής, τμήματα από χάλκινα γλυπτά και πολυτελή έπιπλα. Η προέλευση του φορτίου παραμένει άγνωστη. Αμφορείς αυτού του τύπου μας είναι γνωστοί από κεραμικά εργαστήρια της Ιταλίας ενώ εικάζεται η παραγωγή τους και στη βόρεια Πελοπόννησο.

Σε παρακείμενο χώρο της νήσου Στύρα εντοπίστηκε ένα ακόμα ναυάγιο της ίδιας εποχής, με μεικτό φορτίο αμφορέων από την Κνίδο και την Κω. Στη νησίδα Πετούσι τεκμηριώθηκε η παρουσία ναυαγίου με φορτίο αμφορέων Tripolitanian I, που προέρχονται από την περιοχή της Τυνησίας ή της Λιβύης. Οι αμφορείς περιείχαν έλαιο και χρονολογούνται στον 2ο αιώνα μ.Χ. Ναυάγιο με φορτίο κεράμων στη νήσο Στύρα χρονολογήθηκε στα τέλη της κλασικής περιόδου ενώ στη νότια πλευρά της νησίδας Αγ. Ανδρέας εντοπίστηκε ναυάγιο με φορτίο υστερορωμαϊκών 2 αμφορέων, που χρονολογούνται στο β΄μισό του 5ου ή στον 6ο αιώνα μ.Χ.

Στο ακρωτήριο Σέσι, στη βόρεια πλευρά του όρμου Μαρμαρίου (Πορτολάφια), εντοπίστηκαν δύο ναυάγια με φορτίο αμφορέων. Το αρχαιότερο χρονολογείται στον 2ο αιώνα μ.Χ. με αμφορείς που προέρχονται από το ΒΑ Αιγαίο και το νεότερο με αμφορείς «μαγαρικού» τύπου, που χρονολογούνται στον 12ο-13ο αιώνα μ.Χ.

Η διερεύνηση του νησιωτικού συμπλέγματος των Πεταλιών, δυτικά του Μαρμαρίου Ευβοίας οδήγησε στην ανακάλυψη τεσσάρων άγνωστων μέχρι σήμερα ναυαγίων, στις νησίδες Μακρονήσι και Φούντι. Δύο από αυτά εντάσσονται χρονολογικά στην ελληνιστική περίοδο, ένα στην ρωμαϊκή ενώ ένα μικρό ναυάγιο με φορτίο κεράμων δεν απέδωσε χρηστική κεραμική ώστε να καταστεί δυνατή η χρονολόγησή του.

Η θαλάσσια περιοχή της Μακρονήσου, ένας ιδιαίτερα πολυσύχναστος θαλάσσιος δρόμος κατά την αρχαιότητα, αποδείχθηκε ιδιαίτερα πλούσια σε αρχαία ναυάγια, τα περισσότερα από τα οποία βρίσκονται σε μεγάλο σχετικά βάθος κα σώζονται σε καλή κατάσταση.

Στον ύφαλο της Τρυπητής, βορειοδυτικά της Μακρονήσου εντοπίστηκαν δύο ναυάγια, το πρώτο με φορτίο αμφορέων τύπου Africaine I, II και ΙΙΙ, προερχόμενο από την περιοχή της Τυνησίας – Λιβύης, χρονολογούμενο στο α΄ μισό του 4ου αιώνα μ.Χ. και το δεύτερο με φορτίο ψευδοκώων αμφορέων του 1ου- 2ου αιώνα μ.Χ. 

Ένα ακόμα ναυάγιο εντοπίστηκε κατόπιν υπόδειξης του Γ. Μολυβιάτη, στην περιοχή του ακρωτηρίου Κέντρον, με αμφορείς που χρονολογούνται στον 3ο – 2ο αιώνα π.Χ. Η έρευνα του 2012 οδήγησε τέλος στην ακανάλυψη πληρίον του όρμου Βαθύ Αυλάκι ενός ασύλητου ναυαγίου του β΄μισού του 2ου αιώνα π.Χ. με φορτίο αμφορέων που προέρχονται από την Ιταλία και την Ρόδο.

Στην περιοχή της Λαυρεωτικής, κοντά στο Θορικό τεκμηριώθηκαν κατόπιν υπόδειξης του Γ. Λευκαδίτη δύο αρχαία ναυάγια, το πρώτο με αμφορείς της ύστερης κλασικής ή πρώιμης ελληνιστικής περιόδου και το δεύτερο με φορτίο οικοδομικού υλικού (κέραμοι, πλίνθοι, πήλινοι αγωγοί) που δύναται να χρονολογηθεί στον 2ο αιώνα μ.Χ.

Βορειότερα επί της αττικής ακτής, στην περιοχή της άκρας Κυνόσουρας Μαραθώνα διερευνήθηκαν υπολείμματα κεραμικού φορτίου από χιακούς αμφορείς που μπορούν να χρονολογηθούν στο τρίτο τέταρτο του 5ου αιώνα π.Χ. Στην ανατολική πλευρά της Κυνόσουρας Μαραθώνα, σε βάθος 8-16 μέτρων εντοπίστηκαν συγκεντρώσεις πακτωμένων κορινθιακών Α΄ αμφορέων (υπόδειξη Θ. Στάμου). Από τα δείγματα που ανελκύστηκαν το ναυάγιο χρονολογείται μεταξύ των ετών 300-250 π.Χ.

Τέλος στη θαλάσσια περιοχή της νήσου Καβαλλιανής, εντοπίστηκαν ναυάγιο του 12ου – 13ου αιώνα μ.Χ. έμφορτο με εφυαλωμένη βυζαντινή κεραμική και ναυάγιο με αμφορείς βορειοαφρικανικής προέλευσης χρονολογούμενο στη ρωμαϊκή περίοδο (υπόδειξη Θ. Στάμου).

Με την εντατική υποθαλάσσια διερεύνηση του Νότιου Ευβοϊκού, ο αριθμός των γνωστών και τεκμηριωμένων ναυαγίων στο θαλάσσιο αυτό χώρο ανέρχεται πλέον στα είκοσι πέντε, ενώ κάθε χρόνο ο κατάλογος των ναυαγίων εμπλουτίζεται με νέα ευρήματα. Εκτός των ναυαγίων καταγράφονται και τα μεμονωμένα ευρήματα (κυρίως αμφορείς) που προέρχονται από απορρίψεις πλοίων καθώς και η διασπορά των αρχαίων αγκυρών που αποτελούν ένα εξίσου σημαντικό εύρημα για τη μελέτη της αρχαίας ναυσιπλοΐας.

Για το έτος 2013 προγραμματίζεται η περαιτέρω διερεύνηση της ιδιαίτερα πλούσιας σε ευρήματα θαλάσσιας περιοχής της Μακρονήσου. Η έρευνα προγραμματίζεται να διεξαχθεί κατά το χρονικό διάστημα από 10 έως 30 Ιουνίου 2013.

Η Ερευνητική ομάδα νότιου ευβοϊκού (πάτησε το link)