SOS Ευβοϊκός: Το Ειδικό Χωροταξικό για τις ιχθυοκαλιέργειες αγνοεί τις τοπικές κοινωνίες.

Δημήτρης Ι. Κατσούλης

Ο Ευβοϊκός Κόλπος, Βόρειος και Νότιος, εκ της φύσεως κλειστός, φυσικός διαχωριστής της Εύβοιας από την Στερεά Ελλάδα και την Αττική συγκεντρώνει στις ακτές του μεγάλα οικιστικά σύνολα όπως η μητροπολιτική περιοχή της Χαλκίδας αλλά και η Ανατολική Αττική και δευτερευόντως η πλευρά της στερεοελλαδίτικης ακτής του Βορείου Ευβοϊκού ενώ εκατέρωθεν επί δεκαετίες λειτουργούν τα μεταλλεία και οι υποδομές της ΛΑΡΚΟ. Υπήρξε και είναι πηγή οικονομικής ανάπτυξης για την Εύβοια και την Φθιώτιδα πρωτίστως αλλά ταυτόχρονα και πεδίο ρύπανσης τόσο από τις βιομηχανικές όσο και από λοιπές ανθρωπογενείς εστίες.

Ο Ευβοϊκός Κόλπος έχει ιδιαίτερη συμβολή στην αλιεία και τις τελευταίες δεκαετίες γίνεται επίκεντρο της ιχθυοκαλλιέργειας. Οι γεωφυσικές του συνθήκες τον καθιστούν ιδιαίτερα πρόσφορο για την εγκατάσταση μονάδων ιχθυοκαλλιέργειας και γιαυτό οι μεγαλύτερες εταιρείες του κλάδου στρέφουν σε αυτόν το ενδιαφέρον τους. Μετά την πρώτη φάση της ασχεδίαστης χωροθέτησης των δεκαετιών 80 και 90 ακολούθησε η μακρόχρονη περίοδος εκκολαπτόμενου σχεδιασμού ενώ παράλληλα οι μονάδες πολλαπλασιάστηκαν. Η αναβολή της χωροθέτησης ενθαρρύνει την εξάπλωση χωρίς όρια και περιορισμούς έτσι ώστε όταν ολοκληρωθεί η έγκριση του σχεδιασμού αυτός να υπαχθεί και να καθοριστεί από τετελεσμένες καταστάσεις.

Η εξέλιξη του σχεδιασμού χαρακτηρίζεται όμως από την ανάθεσή του στην πρωτοβουλία των ίδιων των επενδυτών. Οι κεντρικές Υπηρεσίες απλώς σιγοντάρουν και εγκρίνουν ενώ οι περιφερειακές και τοπικές αρχές παραμένουν εντελώς στο περιθώριο.

Σήμερα βρίσκεται σε αναμονή  η έγκριση από το Συμβούλιο της Επικρατείας του Προεδρικού Διατάγματος για την Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων που αποτελεί προαπαιτούμενο για την έγκριση του Ειδικού Χωροταξικού Σχεδίου της Ιχθυοκαλλιέργειας. Η διαδικασία εκκρεμεί από το 2011. Από τους Ωρεούς έως το Μαρμάρι αναπτύσσονται στον Ευβοϊκό Κόλπο 15 ζώνες ιχθυοκαλλιέργειας και προβλέπεται η κατάληψη 22.000 θαλάσσιων στρεμμάτων. Ως προς τους οικονομικούς επενδυτικούς στόχους αναμένεται πενταπλασιασμός της παραγωγής με αντίστοιχη επαύξηση των ρυπογόνων ουσιών που συνεπάγεται η τροφή και η ενίσχυση της παραγωγής με αντιβιοτικά και χημικά.

Η κατάσταση αυτή πολλαπλασιάζει και την επιβάρυνση του θαλάσσιου αλλά και του παράκτιου περιβάλλοντος. Την ίδια στιγμή οι μελέτες δείχνουν ότι παραβιάζονται βασικοί κανόνες ευρωπαϊκής περιβαλλοντικής προστασίας, αγνοούν τα λιβάδια Ποσειδωνίας και παρακάμπτουν τις περιοχές NATURA.

Από τις διαδικασίες απουσιάζουν εντελώς οι παράκτιες κοινωνίες του Ευβοϊκού, οι Δήμοι αλλά και η Περιφέρεια. Καταστρώνεται ένα πεδίο αντίστοιχο εκείνου της αιολικής ενέργειας. Οι αποφάσεις λαμβάνονται στο κέντρο, στα Υπουργεία, με μοναδικό παίκτη τις εταιρείες και τα επενδυτικά συμφέροντα των ιχθυοκαλλιεργητών που προτάσσονται και σχεδόν προστατεύονται απολύτως ενώ αγνοείται η φέρουσα ικανότητα του περιβάλλοντος, η συγκέντρωση και άλλων ρυπογόνων δραστηριοτήτων και η χωρίς περιορισμούς ρύπανση του Ευβοϊκού Κόλπου που δεν διασώζεται από τα ρεύματα τα οποία συνήθως επικαλούνται ως άλλοθι οι ρυπαντές.

Η απάντηση σε αυτή την κατάσταση δεν μπορεί και δεν πρέπει πάντως να είναι η άρνηση, η καταστροφολογία, η εργαλειοποίηση του προβλήματος από πλευρές που κατά κανόνα αρνούνται την βιώσιμη ανάπτυξη καθώς και κάθε μορφή ανάπτυξης.

Η απάντηση πρέπει να είναι ο ορθολογικός, συμμετοχικός σχεδιασμός με κριτήριο την φέρουσα ικανότητα του Ευβοϊκού, δηλαδή σε ποιο βαθμό και σε πιά έκταση μπορούν να αναπτυχθούν οι μονάδες ιχθυοκαλλιέργειας έτσι ώστε να μην επιβαρύνουν πέρα του ανεκτού το θαλάσσιο και παράκτιο περιβάλλον.

 Η ανάπτυξη της ιχθυοκαλλιέργειας στην εύφορη γιαυτήν λεκάνη του Βόρειου και Νότιου Ευβοϊκού είναι κρίσιμο να υπηρετεί τους πιο κάτω όρους:

Να εκτείνεται στα όρια της φέρουσας ικανότητας του χώρου πράγμα το οποίο πρέπει να προκύψει από πολυπαραγοντική μελέτη της φέρουσας ικανότητας για την συνολική οικονομική λειτουργία του χώρου η οποία θα μετρά την επιβάρυνση και τα όρια ανοχής και των λοιπών βασικών οικονομικών και αναπτυξιακών δεικτών, όπως π.χ. επιρροή της υφιστάμενης οικιστικής ανάπτυξης, επιρροή της μεταλλευτικής δραστηριότητας (ΛΑΡΚΟ), ανάπτυξη της παράκτιας και όχι μόνο αλιείας και άρα διατήρηση και προστασία του «φυσικού» αλιευτικού πλούτου, επιβάρυνση από την τουριστική ανάπτυξη κ.α. Όλες αυτές οι παράμετροι μαζί με την αναγκαία αξιοποίηση του Ευβοϊκού και για ιχθυοκαλλιέργεια θα δώσουν το μέτρο της φέρουσας ικανότητας.

Αντίθετα, η μονοσήμαντη προσμέτρηση του επενδυτικού οφέλους των εταιρειών και η μονοκριτηριακή συνδρομή του μέγιστου δυνατού κέρδους δεν συμβάλλει στην βιώσιμη ανάπτυξη του Ευβοϊκού Κόλπου και συντελεί στην καταστροφή του. Η καταστροφή αυτή θα είναι σε βάρος τόσο του φυσικού θαλάσσιου και παράκτιου περιβάλλοντος όσο και κυρίως σε βάρος των τοπικών κοινωνιών. Σε αυτή θα συμβάλει επίσης και ο περιορισμένος αριθμός των θέσεων εργασίας σε συνδυασμό με την υποβάθμιση του περιβάλλοντος εργασίας και των αμοιβών με αποτέλεσμα οι θέσεις εργασίας να μην διατίθενται ή να είναι αποκρουστικές για το εργατικό δυναμικό των τοπικών κοινωνιών γεγονός που δεν συντελεί στην επαύξηση της τοπικής οικονομίας. Προστίθεται επίσης και ένας ακόμη πολύ σοβαρός παράγοντας: η κλιματική αλλαγή οδηγεί στην ερημοποίηση των παράκτιων περιοχών και από αυτήν την αρνητική εξέλιξη δεν εξαιρείται ο Ευβοϊκός. Συνεπώς ένας ακόμη αρνητικός παράγοντας πρέπει να ληφθεί υπόψη.

Εν κατακλείδι, ο ειδικός σχεδιασμός των ιχθυοκαλλιεργειών στον Βόρειο και Νότιο Ευβοϊκό Κόλπο, πρέπει να λαμβάνει υπόψη ολιστικά την φέρουσα ικανότητα, να μην συγκρούεται με άλλες παραγωγικές δραστηριότητες και μάλιστα με εκείνες που προσφέρουν άμεσα πλούτο στις τοπικές κοινωνίες της Εύβοιας αλλά και των απέναντι ακτών, να είναι βιώσιμος. Σε κάθε περίπτωση ο ειδικός σχεδιασμός δεν πρέπει να είναι ασύνδετος με τον γενικό χωροταξικό σχεδιασμό και εν προκειμένω κυρίως με τον ειδικό σχεδιασμό του Θαλάσσιου Χώρου στον οποίο αναμένεται να προστεθούν νέες σημαντικές παράμετροι, όπως π.χ. οι υπεράκτιες ΑΠΕ. Το κυριότερο, είναι ανάγκη να μπει σε πρώτο πλάνο η διαδικασία και το θεσμικό πλαίσιο των σχεδιασμών, γενικών και ειδικών, και εν προκειμένω του Ειδικού Χωρικού Σχεδίου για τις Ιχθυοκαλλιέργειες η εφαρμογή των ευρωπαϊκών κανόνων για την διαβούλευση και την συμμετοχή στον σχεδιασμό των τοπικών κοινωνιών και των φορέων που επηρεάζονται άμεσα από τις επιπτώσεις. Η συμμετοχή αγνοείται και παρακάμπτεται επίμονα από την ελληνική ελίτ. Όταν επιχειρείται καθίσταται εντέχνως και επίμονα προσχηματική.

Ο Ευβοϊκός Κόλπος δεν θα προστατευτεί ουσιαστικά εάν δεν βγουν μπροστά οι τοπικές κοινωνίες που γειτνιάζουν και ζουν από αυτόν, εάν δεν πάρουν πρωτοβουλία για ενημέρωση, μελέτη των επιπτώσεων, επεξεργασία και κατάθεση προτάσεων οι Δήμοι και η Περιφέρεια. Παράλληλα η επόμενη κοινοβουλευτική και πολιτική περίοδος πρέπει να χαρακτηριστεί από ένα κίνημα διεκδίκησης για την άσκηση των δικαιωμάτων συμμετοχής στη διαμόρφωση των πολιτικών που επηρεάζουν την ζωή των πόλεων και των περιφερειών.

 Ο Δήμος και η Περιφέρεια πέραν των θεσμοθετημένων αρμοδιοτήτων τους έχουν ένα γενικό πολιτικό και θεσμικό δικαίωμα και συνάμα υποχρέωση να διεκδικούν την προστασία του συμφέροντος των κοινωνιών που εκπροσωπούν για όλα τα ζητήματα που τις αφορούν, να διεκδικούν την συμμετοχή στη διαμόρφωση των αντίστοιχων δημόσιων πολιτικών και να μην μένουν απαθείς ή απλώς διαβιβαστές κάθε λογής διαμαρτυριών, χωρίς δική τους επεξεργασία, πετώντας την μπάλα στην εξέδρα ή στη Δικαιοσύνη. Έχουν καθήκον υπεράσπισης του δημοσίου τοπικού συμφέροντος με συμμετοχή, ουσιαστική και de facto στη διαμόρφωση των Εθνικών γενικών ή ειδικών χωροταξικών σχεδίων με  κάθε τρόπο.

Εν κατακλείδι οι τρεις πιο  άμεσα ενδιαφερόμενοι Δήμοι της Εύβοιας αλλά και η Περιφέρεια αλλά και όλη η τοπική αυτοδιοίκηση του Νομού οφείλει να έχει λόγο, θέση, πρόταση και συμμετοχή στη διαμόρφωση και του Ειδικού Χωρικού Σχεδίου για τις Ιχθυοκαλλιέργειες με κριτήρια όσα αναφέραμε παραπάνω. Αυτός εξάλλου είναι ο ρόλος τους. Να υπερβαίνουν τα όρια της θεσμοθετημένης εξουσίας   τους και να παρεμβαίνουν δυναμικά.