«Ανακαλύπτει» η Εύβοια την Κοινωνική (Αλληλέγγυα) Οικονομία;

του Γιάννη Β. Θεοδώρου*

Ο Γιάννης Θεοδώρου είναι: Πρώην μέλος Α.Τ.Ε.Ι., κάτοχος Med στην Εκπαίδευση και τελειόφοιτος MSc «Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία», Πρόεδρος της Ένωσης Φορέων Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας Στερεάς Ελλάδας, Υποψήφιος Περιφερειακός Σύμβουλος με το συνδυασμό «Πατρίδα μας η Στερεά» με υποψήφια Περιφερειάρχη την Κατερίνα Μπατζελή.

Τι είναι η Κοινωνική Αλληλέγγυα Οικονομία;

Διαχρονικά στην οικονομία και εντονότερα σε περιόδους κρίσεων, παρατηρούνται κοινωνικές και οικονομικές πρωτοβουλίες που δεν ανήκουν στο δημόσιο (κρατικό) τομέα, ούτε στον ιδιωτικό/κερδοσκοπικό. Είναι δραστηριότητες που συνδυάζουν δύο, φαινομενικά, αντίθετα στοιχεία: Κοινωνικό και οικονομικό. Προτάσσουν, κύρια, κοινωνικούς σκοπούς και όχι κερδοσκοπικούς με τη λογική του κυρίαρχου οικονομικού μοντέλου.

Αν επιχειρήσουμε να προσεγγίσουμε εννοιολογικά αυτές τις δραστηριότητες, είτε με οικονομικούς, είτε με κοινωνιολογικούς όρους, δύσκολα θα μπορέσουμε να τις εντάξουμε σε έναν κοινά αποδεκτό ορισμό. Οι όροι που χρησιμοποιούνται εναλλακτικά είναι: «Κοινωνική Οικονομία», «Κοινωνική Αλληλέγγυα Οικονομία», «Τρίτος τομέας», κ.α.

Αυτό που είναι ορατό, βλέποντάς το από τη σκοπιά της παραδοσιακής οικονομικής παραδοχής και πρακτικής, δηλαδή των δύο «πόλων» οικονομικών δραστηριοτήτων, των ιδιωτικών κερδοσκοπικών επιχειρήσεων από τη μια και του Κράτους από την άλλη, η Κοινωνική Αλληλέγγυα Οικονομία κινείται ενδιάμεσα. Επιχειρεί εκεί όπου ο ιδιωτικός τομέας δεν επενδύει (π.χ. λόγω έλλειψης επιθυμητής κερδοφορίας) και ο κρατικός τομέας, είτε ως εργοδότης, είτε ως πάροχος υπηρεσιών αδυνατεί να καλύψει.

Σε διαφοροποίηση με αυτούς τους τομείς, η Κοινωνική Αλληλέγγυα Οικονομία αποτελεί έκφραση, οργάνωση και δραστηριοποίηση της «κοινωνίας των πολιτών» και των «άμεσων παραγωγών» και έχει κινηματικά χαρακτηριστικά από «κάτω προς τα πάνω». Αποσκοπεί στην εφαρμογή «κοινωνικών καινοτομιών» και στην ενεργοποίηση του «κοινωνικού κεφαλαίου».

Εμπεριέχει μια δυναμική μετασχηματισμού των σχέσεων παραγωγής – διανομής προϊόντων και υπηρεσιών, άρα διαφοροποίησης της οικονομικής βάσης, που μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της απασχόλησης και σε μια προοπτική οικονομικής αλλαγής με κοινωνικό πρόσημο.

Εφαρμόζει ένα διαφορετικό επιχειρηματικό μοντέλο σε σχέση με τις συμβατικές (ιδιωτικές επιχειρήσεις) και το Κράτος (εργοδότη ή πάροχο υπηρεσιών), με τη χρησιμοποίηση – επανεπένδυση των κερδών για τη δημιουργία θέσεων εργασίας, τη διεύρυνση της παραγωγικής δραστηριότητας και την άμβλυνση του κοινωνικού αποκλεισμού και περιθωριοποίησης.

Συγκροτείται οργανωτικά με αστικές δεσμεύσεις (σύλλογοι, ιδρύματα, εθελοντικοί και μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί, ΜΚΟ, συνεταιρισμοί, Κοιν.Σ.ΕΠ. Συνεταιρισμοί, Εργαζομένων, κ.α.), ή με μη θεσμικά οργανωμένες εκφάνσεις αλληλεγγύης (ανταλλακτικά δίκτυα, τράπεζες χρόνου, τοπικά ανταλλακτικά νομίσματα, κοινωνικά ιατρεία και παντοπωλεία, ομάδες αλληλεγγύης, κ.α.).

Πεδία δραστηριοτήτων και, ως ένα βαθμό, κοινά γνωρίσματα όλων των παραπάνω αποτελούν το συλλογικό όφελος, η διαχειριστική αυτονομία, οι δημοκρατικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων, η προτεραιότητα στις κοινωνικές (ανθρώπινες) ανάγκες, η δημιουργία θετικού αντίκτυπου στις τοπικές κοινωνίες σε οικονομικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό επίπεδο, η συλλογική διαχείριση και διαφύλαξη των κοινών αγαθών, η βιώσιμη ανάπτυξη στη βάση διασφάλισης της αειφορίας, και σε μια εξελικτική μορφή (φαντασιακή για πολλούς) στροφή προς την από-ανάπτυξη /από- μεγέθυνση.

Εστιάζοντας στην Κοινωνική Επιχειρηματικότητα

Όλα τα πρόσφατα στοιχεία δείχνουν, παρά τις όποιες αντικρουόμενες απόψεις, αν δηλαδή η κοινωνική επιχειρηματικότητα χρησιμοποιείται ως βαλβίδα ασφαλείας αποφυγής εκρήξεων των καπιταλιστικών κρίσεων ή όχι, ότι στις χώρες της Ευρώπης παρατηρείται τα τελευταία χρόνια σημαντική ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας.

Η ανάπτυξη αυτή αποδίδεται, κατά κύριο λόγο, στα αυξανόμενα οικονομικά και συνακόλουθα κοινωνικά προβλήματα και στην ανεπάρκεια των δημόσιων πολιτικών για την αντιμετώπισή τους. Έτσι τα θεσμικά όργανα της Ε.Ε. προωθούν την κοινωνική οικονομία και την ανάπτυξη μιας «νέας επιχειρηματικότητας» με κοινωνικό – καινοτομικό προσανατολισμό, σαν κεντρικό άξονα για την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη και ως ευκαιρία για την επίλυση δύο βασικών προβλημάτων: Την ανεργία και το κοινωνικό αποκλεισμό. Επιπρόσθετα, προβλέπουν και προσβλέπουν σε έναν αυξημένο πολιτικό και δημοκρατικό ρόλο, ώστε να ενισχύεται και η κοινωνική συνοχή.

Οι επιχειρήσεις κοινωνικής οικονομίας ανταποκρίνονται σε ανάγκες τοπικού χαρακτήρα ή κοινωνικές ανάγκες τμημάτων του πληθυσμού. Με μια σημαντική προϋπόθεση: Ότι δηλαδή υπάρχει σαφές νομικό και θεσμικό πλαίσιο, επαρκής πληροφόρηση και εκπαίδευση και άρα αποδοχή, κατάλληλα υποστηρικτικά μέτρα και προπάντων πρωτοβουλίες ενθάρρυνσης και ενίσχυσης της συνεργασίας της κοινωνίας των πολιτών με τις τοπικές αυτοδιοικήσεις. Χωρίς εκ των άνω αποφάσεις που, εν πολλοίς, ενέχουν πολιτικές σκοπιμότητες, ή και λογικές εξάρτησης για στενά (πολλές φορές) κομματικά «οφέλη» και συμπιέζονται από γραφειοκρατικές αγκυλώσεις.

Εδώ θεωρώ θα ήταν χρήσιμη η παράθεση μερικών μόνο στοιχείων και συγκρίσεων (μιας και νομοτελειακά μας «έμαθαν» να μετρούν και να μετράμε τη ποιότητα της ζωή μας με το Α.Ε.Π.), ώστε να στοχαστεί και προβληματιστεί ο καθένας μας.

Σύμφωνα με πόρισμα έρευνας των Eurisce και EMES για λογαριασμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τίτλο: «Οι κοινωνικές επιχειρήσεις και το οικοσύστημά τους: Εξελίξεις στην Ευρώπη», προέκυψε ότι οι Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις αύξησαν, από το 2008 έως το 2014, την απασχόληση στην Ευρώπη, σε αντίθεση με τις συμβατικές και το Δημόσιο τομέα.

Η έρευνα έγινε ταυτόχρονα σε Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία, Βέλγιο, Ιρλανδία, Σλοβακία και Πολωνία, με σημαντικότερο κοινό εύρημα σε όλες, ότι οι κοινωνικές επιχειρήσεις επέδειξαν σημαντική ανθεκτικότητα μέσα στην κρίση και κατάφεραν, όχι μόνο να διατηρήσουν, αλλά να αυξήσουν τις θέσεις εργασίας.

Ενδεικτικά:

Γαλλία: Αύξηση συνεισφορά της Κοινωνικής Οικονομίας στο 11% του Α.Ε.Π.

Ιταλία: Η απασχόληση στους Κοινωνικούς Συνεταιρισμούς αυξήθηκε κατά 20,1% και έφτασε τις 407.000 θέσεις εργασίας, εξισορροπώντας έτσι τις σχεδόν 500.00 που χάθηκαν στις παραδοσιακές/συμβατικές επιχειρήσεις.

Χώρες σε οικονομική κρίση και εφαρμογή «Μνημονίων» (2011-2014):

Ελλάδα: Δημιουργία 456 επιχειρήσεων Κοινωνικής Οικονομίας, με μερικές δεκάδες νέες θέσεις εργασίας  -    Ισπανία: Δημιουργία 9.000 επιχειρήσεων Κοινωνικής Οικονομίας και 170.000 νέων θέσεων εργασίας.

Σημείωση: Τηρουμένων των αναλογιών ως προς το πληθυσμιακό κριτήριο του 1:4 περίπου, στην Ελλάδα θα έπρεπε να είχαν δημιουργηθεί 50.000 θέσεις.

Συμβολή της Κοινωνικής Οικονομίας στο Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (Α.Ε.Π.):

Ελλάδα: Δεν ξεπερνά το 1,0%   -   Βιετνάμ: Οι συνεταιρισμοί συμβάλλουν στο 8,6%.

Η παράθεση αυτών των ενδεικτικών στοιχείων προσφέρεται, ώστε  να απαντηθούν ερωτήματα:

1. Τα επώδυνα μέτρα ενός «Μνημονίου» σε τι ποσοστό αύξησης του Α.Ε.Π. αντιστοιχούσαν και στόχευαν;

2. Σε ποιο βαθμό, μια αντίστοιχη ανάπτυξη της Κ.Α.Ο. στη χώρα μας, θα μπορούσε να υποκαταστήσει τη μη λήψη κάποιων από αυτά;

Η Εύβοια και το οικοσύστημα της Κοινωνικής Οικονομίας: «Ευβοϊκή ουτοπία» ή προς μια αλλαγή νοοτροπίας;

Είναι γεγονός ότι στο πρόσφατο παρελθόν ο συνεργατισμός στην Εύβοια ήταν ιδιαίτερα ανεπτυγμένος. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία αποτελούσε το δεύτερο, σε πανελλαδικό επίπεδο, νομό ως προς τον αριθμό Ενώσεων Αγροτικών Συνεταιρισμών. Όμως, η κοινωνική (συνεταιριστική) επιχειρηματικότητα παρέμενε μέχρι πρόσφατα από μηδενική έως μικρή, σε σχέση με άλλους νομούς, με μόνο 3 ενεργούς φορείς το 2017.

Οι λόγοι πολλοί, γενικοί και τοπικοί. Ανάγονται, αφενός στη γενική παθητική αποδοχή της αντίληψης και πρακτικής του κυρίαρχου και ισχύοντος οικονομικού συστήματος και αφετέρου σε πολιτικές σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, όπου ο όρος «Κοινωνική Οικονομία» φαντάζει (ή βολεύει να φαντάζει) άγνωστος ή αποφευκτέος.

Ευρισκόμενοι σε προεκλογική περίοδο, όπου βομβαρδιζόμαστε καθημερινά από την αναπαραγόμενη (πλην αμφισβητήσιμη) άποψη της απερχόμενης περιφερειακής αρχής περί πρωταθλητισμού (!!!!) στην απορρόφηση πόρων του ΕΣΠΑ, εύλογα τίθεται το ερώτημα:  

Ποιο είναι το ποσοστό απορρόφησης πόρων για την ανάπτυξη της Κοινωνικής Οικονομίας και την εκκίνηση κοινωνικής επιχειρηματικότητας στην Στερεά Ελλάδα από τον άξονα προτεραιότητας 9.5; Η απάντηση: Μηδέν.

Από την άλλη, αλγεινή εντύπωση προκάλεσε και η θέση φέρελπι υποψήφιου Περιφερειάρχη σε τηλεοπτικό σταθμό ότι η ανάπτυξη της Περιφέρειας θα βασιστεί στην αύξηση του Α.Ε.Π. και στην άσκηση επιδοματικής κοινωνικής πολιτικής. Εδώ θα πρέπει να αντιπαραθέσουμε τη θέση του ΟΟΣΑ και του Michael Green, επικεφαλή του Social Progress Imperative, ότι το Α.Ε.Π. δεν είναι το μόνο μέτρο επιτυχίας μιας περιοχής/χώρας, αν δεν ενσωματώνει παράλληλα και Δείκτες Κοινωνικής Ευημερίας. Η άσκηση κοινωνικής – προνοιακής πολιτικής αποτελεί ανταποδοτική υποχρέωση της πολιτείας και χορηγώντας πατερίτσες δεν θεραπεύεις, αλλά συντηρείς το όποιο πρόβλημα.

Επειδή η προώθηση της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας απουσιάζει από την προεκλογική ατζέντα και προς άρση παρεξηγήσεων και της τάσης άκριτης γενίκευσης που επικρατεί (από άγνοια και μη επαρκή πληροφόρηση) ταυτίζοντάς την με μερίδα «αμαρτωλών» εγχειρημάτων του πρόσφατου παρελθόντος, θα πρέπει να τονιστεί ότι:

Οι φορείς της Κ.Α.Ο., αν και έχουν συνεταιριστική μορφή, δεν λειτουργούν όπως αντίστοιχοι του παρελθόντος, αλλά με την αρχή 1 άτομο= 1 ψήφος και δεν ταυτίζονται και δεν αποτελούν Μ.Κ.Ο. (ούτε βέβαια μόδα), αφού η βιωσιμότητά τους εξαρτάται από επιχειρηματικές - οικονομικές δραστηριότητες και όχι από επιχορηγήσεις. Οι όποιες επιχορηγήσεις από κοινοτικούς πόρους αποτελούν «κεφάλαια σποράς» για την εκκίνησή τους. Είναι επιχειρήσεις με οικονομική δραστηριότητα (σε πρωτογενή τομέα – μεταποίηση – υπηρεσίες) και λόγω της φύσης τους και του γεγονότος ότι αποτελούν επιχειρήσεις έντασης εργασίας και όχι κεφαλαίου, μπορεί αποδεδειγμένα να έχει θετικό οικονομικό και κοινωνικό πρόσημο και αντίκτυπο. Να παράξουν δηλαδή τοπικά πλούτο, να συμβάλλουν στην αειφόρο βιώσιμη ανάπτυξη, να προστατεύσουν το περιβάλλον και τα κοινά αγαθά, να δημιουργήσουν γεωμετρικά θέσεις εργασίας, να αξιοποιήσουν ανεκμετάλλευτα τοπικά «κοιτάσματα» για επιχειρείν, να δώσουν διέξοδο στην άσκηση επιχειρηματικότητας από περιθωριοποιημένες ομάδες, να αμβλύνουν κοινωνικές ανισότητες και να περιορίσουν φαινόμενα κοινωνικού αποκλεισμού. Με άλλα λόγια δεν στοχεύουν μόνο σε ποσοτικούς, αλλά και σε ποιοτικούς δείκτες ευημερίας βασισμένης – πέραν της οικονομικής - και σε άλλες διαστάσεις: Κοινωνική και περιβαλλοντική.

Καθόσον αφορά την Εύβοια, με βάση πρόσφατα στοιχεία του Μητρώου Υπουργείου Εργασίας, παρατηρείται έντονη κινητικότητα σύστασης εγχειρημάτων Κοινωνικής Οικονομίας, πέρα από κινήσεις και ομάδες αλληλοβοήθειας που δημιουργήθηκαν εξαιτίας της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης (κοινωνικά παντοπωλεία, κοινωνικά ιατρεία, ομάδες αλληλεγγύης, ανταλλακτικά παζάρια, κ.λ.π.).

Με την ενεργό συμμετοχή φορέων και ομάδας ενεργών πολιτών δημιουργήθηκε ένα πλατύ, φιλόδοξο και ελπιδοφόρο από τα κάτω κίνημα στα πλαίσια της Κ.Α.Ο., που μετουσιώθηκε στη δημιουργία περισσότερων των είκοσι πέντε (25) φορέων και συνεχώς διευρύνεται. Φορέων που προσπαθούν σε αντίξοες συνθήκες, χωρίς υποστήριξη και συχνά με αποκλεισμούς, να προωθήσουν την κοινωνική επιχειρηματικότητα σε ικανό εύρος οικονομικών δραστηριοτήτων.

Είναι η πρώτη σοβαρή πρόταση/προσπάθεια για μια «διαφορετικού τύπου ανάπτυξη», μακριά από εξαρτήσεις, ξεπερασμένες και αναποτελεσματικές συντεχνιακές (ή και ατομικιστικές) λογικές και πρακτικές. Συγκλίνουν στην εφαρμογή μιας άλλης κοινωνικοοικονομικής εναλλακτικής, «απαντώντας» έτσι στην αποβιομηχάνιση της περιοχής και στην υψηλή ανεργία, καθώς και στις αρνητικές οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις τους. 

Με στρατηγική που αντιστρατεύεται πρακτικές οικονομικής μεγέθυνσης, προτείνοντας μορφές εναλλακτικής οργάνωσης των οικονομικών δραστηριοτήτων. Που δεν θα συμβαδίζει με την άποψη ότι το Α.Ε.Π. αποτελεί κυρίαρχο δείκτη ευημερίας, χωρίς να ενσωματώνει και δείκτες ουσιαστικής ποιότητας ζωής.

Με την ανάδυση ενός μοντέλου διαφοροποιημένου από τις εμμονικές προσεγγίσεις της οικονομίας της αγοράς, όπου η κοινωνική διάσταση θα προηγείται της οικονομικής. Άλλωστε, κατά τον Albert Einstein «η εμμονή το να κάνεις το ίδιο πράγμα ξανά και ξανά περιμένοντας να έχεις διαφορετικό αποτέλεσμα συνιστά τον ορισμό της παράνοιας».

Αναστροφή από μια τέτοια εμμονή, αποτελούν η ανάδειξη και εφαρμογή κοινωνικών καινοτομιών, η ενεργοποίηση και αξιοποίηση του κοινωνικού κεφαλαίου, η ανάπτυξη δικτύων και κοινωνικών συμμαχιών, η ενεργός συμμετοχή στις διαδικασίες τοπικής διακυβέρνησης, η δημιουργία τοπικών συμπράξεων, κ.α.

Στην Εύβοια, το οικοσύστημα της Κ.Α.Ο. επιδιώκει να σχηματοποιήσει και να προωθήσει ένα κοινωνικοοικονομικό διαφοροποιημένο μοντέλο στη βάση της νησιωτικότητας και των (ανεκμετάλλευτων) συγκριτικών πλεονεκτημάτων του νομού. Με μια εναλλακτική πρόταση οικονομικά βιώσιμη, αλλά και με κοινωνική διάσταση, στηριγμένη σε κοινωνικές, ηθικές και περιβαλλοντικές βάσεις και αξίες, όπου δεν θα πρυτανεύει μόνο ο στόχος, αλλά και τα μέσα που θα χρησιμοποιηθούν.

Με μια εναλλακτική πρόταση που θα βασίζεται στην αειφορία και αξιοποίηση, συνετά και συνεργατικά, του συνολικού ανάγλυφού της, όπως για παράδειγμα: Τον εναλλακτικό-θεματικό τουρισμό (θρησκευτικό, πολιτιστικό, γαστρονομικό, αγροτουρισμό, οικοτουρισμό, περιπατητικό, συνεδριακό, αθλητικό, πολιτιστικό, οινικό, περιπέτειας). Το τοπικό υλικό και άϋλο πολιτιστικό και φυσικό απόθεμα και τη τοπική γαστρονομία με στόχο τη διεύρυνση της τουριστικής περιόδου. Τις εναλλακτικές καλλιέργειες, τη παραγωγή– μεταποίηση - συσκευασία - προώθηση τοπικών παραδοσιακών ή/ και βιολογικών προϊόντων (αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά, αφεψήματα, κ.α.), Την κοινοτικά υποστηριζόμενη γεωργία, την ανάδειξη και κατοχύρωση ποιοτικών σημάτων για τα τοπικά προϊόντα, το δίκαιο και αλληλέγγυο εμπόριο, τη συνέργεια/ δικτύωση όλων των Ευβοϊκών επιχειρήσεων (κοινωνικών και συμβατικών), την άμβλυνση και «θεραπεία» των κοινωνικών ανισοτήτων, κ.α. 

Ακόμα, στη διεύρυνση του κατοχυρωμένου θεσμικά οικοσυστήματος της Κ.Α.Ο. με σαφείς προοπτικές και στόχους. Κομβικό σημείο γι’ αυτό αποτελεί και η πρόσφατα συσταθείσα Περιφερειακή Ένωση Φορέων Κοινωνικής Αλληλέγγυας Οικονομίας με έδρα τη Χαλκίδα και σκοπό τη προαγωγή, συντονισμό και διάδοση των δραστηριοτήτων συλλογικής και κοινωνικής ωφέλειας και την ανάπτυξη των αρχών της. Απώτεροι στόχοι της είναι η επίτευξη συνεργειών οικονομικής συνεργασίας και η δημιουργία υποστηρικτικής δομής για τη προώθηση της κοινωνικής επιχειρηματικότητας σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο.

Ουτοπία; Ίσως. Μόνο όμως για εφησυχασμένους, μη «ανήσυχους» και πιθανά (ακούσια;) αδιάφορους για το μέλλον και για «βολεμένους οπαδούς» μιας ξεθωριασμένης εποχής, κρατούντες και μη. Άλλωστε, τα σημαντικότερα στο κόσμο ξεκίνησαν από μια «ουτοπία» και «από τα κάτω». Προσωπικά και βιωματικά μιλώντας, σε βάθος χρόνου η Κοινωνική (Αλληλέγγυα) Οικονομία και τα αποτελέσματά της, όπως και κάθε ριζοσπαστικής στρατηγικής/πολιτικής, θα εξαρτηθούν από την ένταξή της σε δέσμη μεταρρυθμίσεων, δημόσιων πολιτικών και υποστηρικτικών δράσεων και συνεργασιών σε τοπικό επίπεδο με την ενεργό συμμετοχή της τοπικής αυτοδιοίκησης Α’ και Β’ βαθμού.

Με από τα κάτω διαδικασίες που, έστω και μέσα στα πλαίσια της οικονομίας της αγοράς, μπορούν να προκαλέσουν, όπως υποστηρίζει και ο John Holloway, συνθήκες ανοιχτής κρίσης του καπιταλιστικού προτύπου με τη δημιουργία, επέκταση και πολλαπλασιασμό «ρωγμών» του (βλ. «Ρωγμές στον καπιταλισμό», εκδόσεις Σαββάλας).

Για όσους προβληματίζονται να επιχειρήσουν ή επιχειρούν κοινωνικά στην Εύβοια και γενικά στη Στερεά Ελλάδα των πολύμορφων συγκριτικών πλεονεκτημάτων, αλλά και των μεγάλων κοινωνικοοικονομικών και περιβαλλοντικών προβλημάτων, παραθέτω ενισχυτικά την άποψη του Βραζιλιάνου φιλόσοφου και θεωρητικού της Κ.Α.Ο. Euclides André Mance: «Αν για μερικούς είναι μόνο μια ουτοπία, ένας συνεχώς απομακρυνόμενος ορίζοντας ελπίδας, για εκατομμύρια άλλους η αλληλέγγυα οικονομία είναι ένας τρόπος δουλειάς, παραγωγής, εμπορευματοποίησης, κατανάλωσης και ανταλλαγής αξιών. Είναι ένας τρόπος ικανοποίησης ατομικών και προσωπικών αναγκών που αποσκοπεί στην ευημερία όλων….».